آیا سفالگری هنری ایرانی است؟

پیدایش

حدود 8 تا 9 هزار سال قبل, انسان ها درکنار رودخانه ها در کنار هم جمع شده و تمدن ها را تشکیل دادند. این تمدن ها در ابتدا در حاشیه رودخانه ها زندگی میکردند و پس از افزایش جمعیت, کم کم از آن دور شدند. به همین دلیل برای حمل غذاهایشان از کنار رودخانه به منازل, سبد بافی میکردند و برای سبد بافی از گیاهان کنار رودخانه استفاده مینمودند. گل جمع شده در کف سبد بعد از خشک شدن, سفت میشد. این ماده سفت که امروزه به آن سفال میگوییم, آب را از خود عبور نمیداد و به همین علت اولین جرقه در ذهن بشر برای ذخیره آب زده شد. آنها از خاک و آب گلی درست کردند و آن را به شکل ظروفی در آوردند و در زیر نور خورشید میگذاشتند تا خشک شود. و این, سرآغاز پیدایش سفال بود.

منشا پیدایش؟ ایران؟

بسیاری منشا اصلی سفال را در سومر یا شومر ( سرزمینی در عراق کنونی) میدانند. ولی سالها قبل در حفاری های انجام گرفته در جیرفت, لوح هایی سفالین پیدا شد. این لوح ها پس از بررسی های اولیه به کشور فرانسه و سپس به آمریکا رفت و پس از آزمایشات فراوان درباره ی مواد تشکیل دهنده و پرتو نگاری ها و بررسی های دقیق تر مشخص شد که این لوح به حدود 6000 سال قبل از میلاد مسیح بازمیگردد. یعنی کمی قبل تر از تمدن سومر. البته هنوز گمانه زنی ها بر سر تاریخ پیدایش سفال بسیار است. اما آنچه قابل مسلم است, این است که ایران, جزو اولین کشورها در ساخت و تزئین سفال بوده است.

ابتدایی ترین صنایع دستی انسان

سفالگری را میتوان از اولین صنایعی نامید که بشر اختراع کرد. اما سفالگری از ابتدایی ترین تمدن ها تا به امروز تغییرات و پیشرفت های بسیار زیادی داشته است. در ابتدا سفال ها فقط ظروفی نا زیبا برای نگهداری آب و غذا بودند که به روش هایی قدیمی تر از چرخ سفالگری, مثلا فتیله ای تولید میشد اما به تدریج به اشکال مختلف درآمده, سیقل خوردند, رنگ شدند و لعاب رویشان را پوشاند تا به شکلهای امروزیشان درآیند.

سفال ها در ابتدا کج و کوله و دارای رنگی نزدیک به قرمز بودند که این رنگ بخاطر وجود آهن در خاک رس بود. سپس مردمان آن زمان که دل خوشی از ظاهر ظرف هایشان نداشتند, سفال ها را به اشکال مختلف درآوردند و در شکل ظاهری آن تغییرانتی ایجاد نمودند. سپس آن را با سنگهایی صاف سیقل دادند و سطحش را یکدست کردند.میتوان گفت مصریان اولین قومی بودند که سطح سفال هایشان را سیقلی میکردند.

اما نقطه عطف سفالگری زمان اختراع چرخ سفالگری بود. پس از صاف کردن سطح سفال, متوجه شدند که میتوان با تراشیدن و کنده کاری کردن, اشکال زیبایی روی سفال بوجود آورند. اینجا بود که دست بکار شدند و از درختان, تخته هایی صاف اما نازک درست کردند تا بتوانند آن را بچرخانند و راحت تر کار کنند. تحقیقات نشان میدهد که ایرانیان باستان جز اولین و ماهرترین اقوامی بودند که بر روی ظروف سفالین خود نقش و نگار میکشیدند و اینکار را بسیار ظریف و هنرمندانه انجام میدادند.

اما کار به همینجا ختم نشد. سفال در آن زمان در زیر نور خورشید خشک و سفت میشد, اما اینکار هم زمان بر بود و هم در فصولی مثل زمستان امکان پذیر نبود. پس در حدود 3000 سال پیش از میلاد اولین بار مصریان تصمیم به ساخت کوره هایی برای پختن سفال گرفتند. البته در آن تاریخ بشر بیشتر از فات برای تهیه ظروف استفاده مینمود و تا 2000 سال بعد استفاده از سفال بسیار کم شد.اما کوره ها نقش مهمی در توسعه سفالگری داشتند.

در دوران هخامنشیان تصمیم به ساخت تخت جمشید و کاخ شوش گرفته شد. دیوارهای این دو سازه بی نظیر نیاز به زیبا سازی داشت و مهندسان آن زمان توانستند لعاب را درست کنند و آن را بر روی سفال ها بریزند و طرح هایی زیبا خلق کنند و به اینصورت سفال هایی ظریف, لعاب کاری شده و زیبا که در زیباسازی این بنا ها مورد استفاده قرار گرفت, باعث رونق گرفتن مجدد سفال شد و این رونق ادامه پیدا کرد تا جایی که در دوران ساسانی علاوه بر کوره های معمولی سفال, کوره هایی مخصوص سفال های لعابی بوجود آمد. در این دوران بیشتر این سفال های زیبا با رنگهای آبی و فیروزه ای تزئین میشدند و رفته رفته لعاب ها به رنگ سفید در آمد و بجای رس قرمز, از رس سفید استفاده شد تا سفالینه هایی سفید رنگ بدست آید.

سفال پس از آن نیز مورد استفاده قرار میگرفت اما دوران صفوی را میتوان دوران اوج سفالگری نامید. سفال های بجا مانده از آن دوران عمیقا زیبا هستند و نقش و نگارهایی با رنگ های فراوان آنها را به ظروفی اصیل تبدیل کرده است که امروزه میتوان زیبایی این صنایع دستی ایران را در بسیاری موزه ها دید. صفویان از سفال های لعاب دیده در همه جا و به همه عنوان استفاده میکردند. از کاسه و گلدان تا کاشی کاری دیوار ها و معماری و طرح های ساختمانی. در واقع کاشی ها جز لاینفک طراحی های این دوران است.

برای مطالعه ادامه این مطلب به این لینک مراجعه نمایید.